YARATICI DÜŞÜNME EĞİTİMİ – 5

© www.YaraticiDusunme.com - Melik Duyar - 2009 - 2024

 

YARATICI DÜŞÜNME VE MİZAH

- "HAHA!" ve "AHA!" ilişkisi -

© Melik Duyar & Mega Hafıza Ltd. – 2009

Bugünkü konuya yukarıda benim de biraz havam olsun diye yazdığım kendime ait "mizah ve yaratıcı düşünme" sözüne başka önemli sözleri de ilave ederek başlamak istiyorum. İşte mizah ve yaratıcı düşünme ilişkisine vurgu yapan diğer birkaç güzel söz;

YARATICI DÜŞÜNME VE MİZAH İLİŞKİSİ

Tüm yaratıcı çözümlerde iki temel adım mevcuttur. Bu iki temel adım;

1. Adım: Her yaratıcı çözüm öncesinde çözüm bekleyen bir zıtlık, uyumsuzluk veya çatışma vardır ve bu durum ortaya koyulur,

2. Adım: Yaratıcı bir çözümle mevcut zıtlık, çatışma veya uyumsuzluk beklenmedik bir şekilde yok edilir.

Mizahın merkezinde olan fıkraların mekaniğinde de benzer iki temel adım vardır;

1-) Fıkranın Gövdesi: uyumsuzluk, zıtlık veya çatışma içerir.

2-) Vurucu Kısım: uzlaşıcı, beklenmeyen ve şaşırtıcı bir çözüm içerir.

Fıkraları da "düşündüren" ve "güldüren"diye ikiye ayırmak mümkün.

DÜŞÜNDÜREN FIKRA NEDİR?

Düşündüren Fıkra: Düşündüren bir fıkranın gövdesini oluşturan giriş kısmında bir çatışma, zıtlık, uyumsuzluk veya içinden çıkılamaz bir durum (zihinsel kalıp) ortaya koyulur. Fıkranın vurucu kısmında kurnazca ve akıllı bir şekilde söylenen bir cümle beyinde bir esneklik sağlayarak, başlangıçta düşünülmeyen bir ilişkinin fark edilmesini gündeme getirerek dinleyene "Aha, vay bee!" dedirtir.

İsterseniz önce düşündüren fıkraları birkaç örnek üzerinde inceleyelim, sonra da güldüren bir fıkra üzerinde fıkranın önce dinleyeni nasıl zihinsel bir kalıba soktuğunu ve fıkranın sonuna doğru bu kalıbı birdenbire nasıl kırdığını analiz edelim.

DÜŞÜNDÜREN FIKRA ÖRNEKLERİ

Aşağıdaki düşündüren fıkra örneklerine geçmeden önce yukarıda verilen "düşündüren fıkra" tarifini tekrar okumanızı tavsiye ediyorum. Bu tarif çerçevesinde her bir fıkranın "Aha, vay bee!" dedirten cümlesini okumadan önce, "Böyle bir durumda ben olsaydım ne derdim?" diye düşünmenizi ve ondan sonra vurucu cümleyi okumanızı istiyorum. Unutmayın. Söyleyeceğiniz cümle mevcut zıtlığı, uyumsuzluğu veya çatışmayı akıllı ve kurnaz bir şekilde çözecek özellikte olmalıdır.

İşte düşündüren fıkra örnekleri;

GÜLDÜREN FIKRA NEDİR?

Güldüren Fıkra: Güldüren bir fıkranın gövdesini oluşturan metinde ise dinleyicinin zihninde bir beklenti veya mantıksal bir ilişki çerçevesinde bir kalıp oluşturulmaya çalışılır. Fıkranın vurucu kısmında ise başlangıçta oluşturulan bu zihinsel kalıp farklı bir bakış açısı ile kırılarak dinleyicinin beklemediği farklı bir ilişkiyi fark etmesi sağlanır. Tabii bu beklenmedik zihinsel değişim dinleyeni birdenbire güldürür veya tebessüm etmesini sağlar.

GÜLDÜREN FIKRA ÖRNEĞİ

İsterseniz şimdi de bir güldüren fıkra örneğini inceleyelim. Bu güldüren fıkra örneğinde önce dinleyenin zihninde nasıl bir beklenti veya zihinsel bir kalıp oluşturulduğuna ve fıkranın sonuna doğru (farklı bir bakış açısı ile) bu kalıbın birdenbire kırılarak nasıl daha önce görülmeyen başka bir ilişkini de görülmesinin sağlandığına dikkat ediniz

Fıkralardaki yapının yaratıcı düşünme sürecindekilerle aynı olmasının yanında mizahın hem kişisel, hem de sosyal açıdan bizi farklı şekillerde etkilediği, değiştirdiği ve geliştirdiği de bilimsel olarak kanıtlanmış vaziyette.

50 yıldan beri yapılan bilimsel araştırmalar mizah ile yaratıcı düşünme arasında çok yakın bir ilişki olduğuna işaret etmektedir. Bunun yanında mizaha yatkın olan insanların ciddi olanlara göre çok daha fazla yaratıcı fikirler üretebildiği görülmektedir. Hatta şirketlerin yaratıcı düşünme ve inovasyon toplantılarında mizah yaratıcı fikir üretme verimliliğini artırmak için bir araç olarak dahi kullanılmaktadır.

1980 yılı ortalarında A.B.D.’de en büyük 100 şirket üst yöneticisi ile yapılan anket çalışması sonucunda üst yöneticelerin % 84’ü mizah yeteneği olan personeli diğerlerine göre işlerinde daha etkili bulduklarını göstermiştir. Bu araştırmayı yapan organizasyonun yayınladığı araştırma sonucuna göre; "Mizah yeteneği olan personel diğerlerine göre daha yaratıcı, daha az katı, yeni fikirleri ve metotları denemeye daha açık bir konumdalar."

Yapılan araştırmaların mizaha açık olan insanların yaratıcı düşünme becerilerinde de iyi olduklarını göstermesinin yanında, yeni bulgular insanların yaratıcı düşünme becerilerinin oyun ve mizah ortamları sunularak geliştirilebileceğine de işaret ediyor.

Örneğin yapılan bir araştırmada bir grup öğrenciye bir "komedi" filmi izlettirilirken, diğer bir grup öğrenciye "ciddi" bir film izlettiriliyor. Filmlerin izlettirilmesinin hemen arkasından öğrencilerin yaratıcı düşünme seviyelerinin test edilmesi sonucunda komedi filmi izleyenlerin yaratıcılık seviyelerinin diğerlerine göre daha fazla olduğu ortaya çıkıyor.

MİZAH BİZİ NASIL GELİŞTİRİYOR

Konumuz beynimize zihinsel esneklik kazandıran ve bize "Aha!" dedirtip zihinsel bir kalıptan çıkarak farklı bir şeyi görmemizi sağlayan mizah anlayışı. Bu tür mizah bizi geliştiriyor.

Bir de başkalarını aşağılayan, kötü hissettiren, iğneleyen ve alaya alan bir mizah türü var ki, konumuz bu ikinci tür olan mizahı kapsamıyor. Bu tür mizahın beyni geliştirme ve yaratıcı düşünmeyi tetikleme yönünde bir etkisi yok.

Peki, mizah bizi hangi yönlerden etkileyerek gelişmemizi ve farklı çözümleri görmemizi kolaylaştırıyor. Yapılan araştırmalar bu etkinin üç farklı başlık altında toplanabileceğini gösteriyor.

I-) Mizah Beynimizde Farklı Snaps Bağlantıları Kurulmasını Sağlıyor: Farklı spor ve hareketler nasıl farklı vücut kaslarımızı çalıştırıyorsa, düşünmek ve farklı şeyler arasında zihinsel ilişkiler kurmak da beyinde farklı beyin hücrelerimizi çalıştırıyor ve farklı beyin hücreleri arasında farklı snaps bağlantıları kurulmasını sağlıyor. Beyin hücreleri arasında kurulan zengin snaps bağlantıları yaratıcı düşünmenin, hafıza gücünün ve hızlı öğrenmenin de temelini oluşturuyor.

Beyinde snaps bağlantısı kurulan bilgiler hemen hatırlanır. Ancak aralarında daha önce düşünsel bağlar kurulmamış bilgiler arasında oluşmuş bir snaps bağlantısı olmadığından bu ilişkiler kolay farkedilemezler. Mizah işte bu noktada beyinde farklı ilişkiler oluşturma adına devreye girer. Mizahın etkisiyle daha önce farketmediğiniz bir şeyi hatırlatarak "Aha, vay bee!" dedirten her düşünsel ilişki, beyninizde olmayan yeni bir snaps bağlantının da gerçekleşmesini sağlamaktadır. Bu durum beyninizin keşfedilmemiş ve kullanılmayan belli bölgelerinin de aktif olarak kullanıma açılması demektir. Şüphesiz kullanılmayan bu bölgelerde ağlar kurulması başka bilgiler arasında da farklı ilişkiler düşünebilme potansiyelinizi artırmaktadır.

Beyinde kurulan snaps bağlantılarının çok olması beyin sağlığını koruyan bir etkiye de sahiptir. Bu anlamda mizahın sağlıklı bir beyin için de önemli olduğunu söylemek mümkün.

II-) İçimizdeki Çocuğu Canlı Tutuyor: Mizah ve şaka içinizdeki çocuğun canlanmasını sağlayacak bir oyun ortamı sağlıyor. İçimizdeki çocuk "Ciddi ol!", "Bu burada gitmez!" gibi söylemlere pek aldırmıyor. Her "Olmaz" ifadesine "Neden olmasın?" sorusuyla tepki veriyor. Bilim adamları rutinden çıkmamız ve farklı bakmamız için en iyi yolun içimizdeki çocuğu yaşatmak olduğunu söylüyor.

III-) Mizah Neşeli ve Stres Olmayan Bir Ortam Hazırlıyor: Ciddi ve tek düze çalışma ortamları beyinde sabit güçlü kalıplar ve stress oluşturuyor. Bu güçlü kalıplar ve "Ciddi ol" imalı ortamlar değişime farkında olmadan direnen bir kültür oluşturuyor. İnsanlar hata yapmaktan korkar oluyorlar. Hata yapmaktansa hiç denememek daha güvenilir oluyor.

Tanınmış filozoflardan biri olan John Dewey oyun oynamanın ve aynı zamanda da ciddi olmanın mümkün, hatta zihin için ideal bir durum olduğunu belirtiyor.

Eğlenceli ve stressiz ortamlar kişinin kendi fikirlerini söylemesine olanak sağlıyor. Bu tip ortamlarda hatalara daha hoşgörülü bakılıyor. Kişi farklı bir şeyler denemekten ve başarısız olmaktan korkmuyor. Edison’un ampulü buluncaya kadar 10.000 kez hata yaptığını unutmayın. Eğer hatalarını başarısızlık olarak algılasaydı, tekrar tekrar deneme gücünü kesinlikle kendisinde bulamazdı.

Yaşamı boyunca 1093 adet patentli ürün geliştiren Edison, uzun ve üretken yaşamının sonuna doğru "Hayatta bir gün bile çalışmadım. Hepsi keyif almaktan ibaretti" demiştir.

Kendine ve hatalarına gülebilmenin bir başka olumlu yanı da, yaratıcı olmanın yanı sıra, başkalarının hatalarına da hoşgörülü yaklaşabilme yönümüzün gelişmesidir.

MİZAH BİZE NELER KAZANDIRIYOR?

Özet olarak mizahın sağladığı zihinsel esnekliğin bize şu özellikleri kazandırdığını söyleyebiliriz;

• Olaylara farklı açılardan bakabilme yeteneğimizi geliştiriyor,

• Belirsizliklere tahammül edebilme gücümüzü artırıyor,

• Daha kolay risk alabilmemizi sağlıyor,

• Hata yapmaktan korkmamamızı sağlıyor,

• Hatalarımızın bir öğrenme aracı olduğunu öğretiyor,

• Başkalarının hatalarına hoşgörülü olma becerimizi geliştiriyor,

• Problem çözerken yeni yollar deneme imkanı veriyor.

YARATICI DÜŞÜNMEYİ GELİŞTİREN MİZAHI NEREDE BULABİLİRİZ?

Birçok komedyenin yaptığı gibi işe siz de... kendinizden başlayın. Unutmayın, komedyenler sizinle alay etmezler. Komedyenler kendi yaptıklarıyla alay eden ve farklı bakış açılarıyla kendi yaptıklarına gülen ve güldüren kişilerdir.

Hiçbirimiz mükemmel değiliz. Her gün gülebileceğiniz bir davranışınızı veya hatanızı bulabilirsiniz. Kendinizi çok küçük dozda bir aşağılama ve ufak bir gülümseme utanmanızı eğlenmeye ve rahatlamaya dönüştürecektir. Ben de bu anlamda yaşadığım bir olayı size aktarmak istiyorum;

Kendi yaptıklarınıza gülebilmek sizi aşağılamaz, aksine bu durum kendinize güveninizin çok yüksek olduğunun bir göstergesidir. Kendilerine güvenleri yüksek olan kişiler kendi hatalarına gülebiliyorlar ve kendileri ile dalga geçebiliyorlar. Diğerlerinin ne düşündüğü umurlarında olmuyor.Bu özelliği onlara hatalarına olumla bakabilmeleri veriyor. Mizahın hatalara olumlu bakmayı sağlayan bir araç olduğunu düşünüyorum.

CEM YILMAZ, BEYAZ, FARKLI BAKIŞ AÇILARI & MİZAH

Örneğin Cem Yılmaz ve Beyazıt Öztürk’ün kendilerine güvenleri çok yüksek ve çok yaratıcı komedyenler olduğunu söylemeliyim. Onların stand up gösterilerinin, talk show programlarının, sohbetlerinin ve komedi DVD’lerinin mizah ve farklı bakış açıları için harika kaynaklar olduğunu söylemeliyim ve hatta mutlaka izlenmesi gereken eserler olduğunu vurgulamalıyım. Bunları izlerken Cem Yılmaz’ın ve Beyazıt Öztürki’ün nasıl birçok insanın yaşadığı olaylara farklı bakış açısıyla bakarak gülmemizi sağladıklarına da dikkat ediniz.

Aşağıda eğitim ve tanıtım amaçlı olarak örnek olsun diye hem Cem Yılmaz’ın bir stand up gösterisinden, hem de Beyaz’ın bir sohbet programından küçük alıntılar koydum. Telif hakları açısından bu alıntıları oldukça kısa tutmaya çalıştım. Bu kısa alıntıları "yaratıcı düşünme, mizah ve kendi kendine gülebilmek" adına örnekler olarak izleyiniz. Daha fazlası için Cem Yılmaz’ın ve Beyaz’ın orijinal vidoe, dvd ve stand up gösterilerini anlattığım bilgiler ışığında izlemenizi tavsiye ediyorum.

CEM YILMAZ, MİZAH VE UÇAK MUHABBETİ

---

---

LEVENT KIRCA, MİZAH & LİSANIN KURNAZCA KULLANIMI

İster hoşlanın, ister hoşlanmayın komedyenler argoyu ve lisanı da çok akıllıca ve kurnazca kullanan insanlardır. Levent Kırca da bu konuda usta komedyenlerden biridir. Toplumsal olayları iyi gözlemleyen ve olayları güzel bir hiciv ile sunan nadir ustalardan biridir. Yine güzel bir örnek olarak Levent Kırca’nın "Olacak O kadar" olarak Fox TV’de sunduğu, işçilere ve memurlara yapılan komik zam miktarını mizahi olarak "ZAMINIZA KOYARIM" başlıklı skeçle tenkit eden filminden kısa bir alıntı eğitim amaçlı olarak aşağıda sunulmuştur (Not: Filmin tamamı için Fox TV veya Levent Kırca arşivlerine başvurunuz).

LEVENT KIRCA, MİZAH VE "ZAMINIZA KOYARIM" MUHABBETİ

SONUÇ

Mizahın, gülmenin ve eğlenmenin stresi azalttığını gösteren birçok sağlık araştırmasının yanı sıra, beynimizde esnek yapılar oluşturduğu, farklı bakış açıları kazandırdığı ve görülemeyeni görebilmeyi sağladığı da bir gerçek.

Özellikle batı ülkelerinde öğrencilerin yaratıcı düşünme becerilerini geliştirmek için müfredata koyulan yeni programların yanında, büyük şirketler de bünyelerinde mizah ve oyun yoluyla çalışanların yaratıcı düşünme becerilerini geliştirmek ve çalışma verimliliğini artırmak için çalışıyorlar. Kodak, Hewlett-Packard, Digital ve Price Waterhouse gibi şirketler çalışanların işyerlerinde hoş zaman geçirebilecekleri için konuyla ilgili oyun salonları, bilgisayar oyunları, mizah içeren posterler vb. görsel materyaller kullanarak şirket içinde yaratıcılığı ve inovasyonu kışkırtmak için yeni yöntemler deniyorlar.

Sonuç olarak hızla değişen rekabetçi dünyamızda değişimle başedebilmek için mizahın gücünden maksimum oranda faydalanmak gerekiyor.

Evet, bu haftalık bu kadar yeter. Umarım "Yaratıcı Düşünme & Mizah" başlıklı bu konu keyifli bir gün geçirmenize katkıda bulunmuştur. Sıra geldi haftanın düşünme sorusuna;

Evet, bu hafta da veda etmenin sırası geldi. Bir sonraki hafta yaratıcı düşünme ve inovasyonla ilgili yeni konularda görüşmek üzere hepinize başarılı, mutlu ve sağlık dolu bir hafta diliyorum.

Başarı dileklerimle...

Melik Duyar
Dünya Hafıza Şampiyonu
Dünya Hafıza ve Hızlı Okuma Olimpiyatları Başkanı
© 2009 – 2024 Melik Duyar – Mega Hafıza Ltd. (Tüm Hakları Saklıdır)

---

Kaynaklar

• F. Mele. Real and fictional ridicule. In [Stock etal., 2002]. (2002).

• Süvarioğlu, S. Yaratıcılık ve Mizah, in Halim Ergunalp (Ed.). Power of Creativity in Business, Creativity Conference Proceedings, İstanbul. (2000).

• R. Giora and O. Fein. Irony: Context and salience. Metaphor and Symbol, 14:241-257. (1999).

• Cooley, J. W. Joke Structure: A Source of Creative Techniques in Meditation, 33 U. Of San Francisco L. Rev. 85. (1998).

• LaBarre, P. Lighten up! Blurring the line between fun and work not only humanizes organizations, but strengthens the bottom line. Industry Week, Feb. 5, p. 53. (1996).

• S. Attardo. Linguistic Theory of Humor. Mouton de Gruyter, Berlin. (1994).

• Cooley, J. W. Meditation and Joke Design: Resolving the Incongruities, J. Disp. Resol. 249, 254-56. (1992).

• Ziv, A. Using humor to develop creative thinking. In P.E. McGhee (Ed.) Humor and Children’s Development: A Guide to Practical Applications. Haworth Press, New York. (1989).

• Duncan, W.J. & Feisal, J.P. No laughing matter: Patters of Humor in the workplace. Organizational
  Dynamics, 17, 18-30. (Quote on p. 18.). (1989).

• D. Hofstadter, L. Gabora, V. Raskin, and S. Attardo. Synopsis of the workshop on humor and cognition. Humor, 2(4):293-347. (1989).

• Isen, A.M., et al., Positive affect facilitates creative problem solving. Journal of Personality and Social Psychology, 52, 112-131. (1987).

• V. Raskin. Semantic Mechanisms of Humor. Dordrecht/Boston/Lancaster. (1985).

• M. Minsky. Jokes and the logic of the cognitive unconscious. Technical report, MIT Artificial Intelligence Laboratory, AI memo 603. (1980).

• Ziv, A. Facilitating effects of humor on creativity. Journal of Educational Psychology, 68, 318-432. (1976).

• Hauck, W. E. and Thomas, J. W. The Relationship of Humor to Intelligence, Creativity, and Intentional and Incidental Learning, The Journal of Experimental Education, Volume 40, Number 4, Summer. (1972).

• Cem Yılmaz, Beyazıt Öztürk ve Levent Kırca’nın parodi, skeç, stand up gösteri, TV vb. yayınlarından mizahın açıklanması amacıyla kısa alıntılar (2005 – 2009).

ÜCRETSİZ YARATICI DÜŞÜNME KURSUNU ARKADAŞINA GÖNDER